Grootheidswaanzin is hét belangrijkste symptoom van narcisme. Ontdek de symptomen van deze grandiositeit bij narcisten.

Door: Jasmijn Couwenberg

(de tekst in dit blogartikel is afkomstig uit mijn boek ‘De narcistische wereld ontvlucht’)

Grootheidswaanzin als belangrijkste symptoom van narcisme

Grandiositeit is het handelsmerk van narcisme. Narcisten beschouwen zichzelf als god op aarde en dwingen een zodanige behandeling bij hun omgeving af. Ze vinden zichzelf niet alleen de allerbeste, allermooiste en allerslimste maar zijn het ook. Bijzonder en uniek, dát is wat ze zijn.

Het grandioze ideaalbeeld van de narcist

In hun fantasie creëren ze een grandioos en perfect ideaalbeeld van zichzelf en voor hen is dit de wereld. Ze geloven er niet alleen in; het is een vaststaand feit. Hun talenten, schoonheid, rijkdom, kennis, vaardigheden en prestaties overdrijven ze teneinde sympathie, respect en bewondering te oogsten of zelfs af te dwingen en om anderen zo een dienstbare rol in hun eigen ‘koninkrijk’ te verschaffen.

Grootheidswaanzin symptoom: recht op álles

Daarin passen geen mensen die hen in welk opzicht dan ook overtreffen. Want dat degradeert hen weer tot een gewoon, simpel mens, tot ‘een van de velen’, terwijl ze daar juist boven willen staan. Alles wat mooi en goed is, behoort enkel aan de narcist toe, en moet het liefst worden toegeëigend. Grootheidswaanzin als symptoom kan zich dan ook uiten als een boos en kinderlijk gevoel van overal recht op hebben.*

Grootheidswaanzin bij narcisme kent diverse symptomen

De grootheidswaanzin geeft narcisten niet alleen aanzien, maar ook (al)macht. Hun speciale status geeft hen een vrijbrief om over alles en iedereen te regeren en op hun wenken bediend te worden. De narcist, en alleen de narcist, weet telkens weer de boel perfect draaiende te houden (zowel thuis als op het werk), want als het aan al die onbetrouwbare en incompetente anderen ligt, loopt alles in het honderd.

Daarom kunnen ze het zelfs als hun verantwoordelijkheid zien om over andere mensen te heersen, hen te sturen en te gebruiken. Ze móeten anderen wel wijzen op hun fouten en vertellen wat ze moeten doen. Zonder hen draait de wereld niet, en daarom moet de wereld om hen draaien.

Op zijn minst verwachten ze dankbaarheid voor hun ‘heldendaden’, maar die blijft uit. Klagend vertellen ze hoe ze zelf altijd maar iedereen helpen terwijl niemand ooit iets terug doet. Nu moeten ze anderen wel gaan manipuleren om alsnog te krijgen waar ze recht op hebben. “Andere mensen zijn er alleen ter streling van hun ego, ter ondersteuning van hun eigenwaarde en als opstapje om hun doelen te bereiken”, zegt de Ierse psychotherapeute Christine Louis de Canonville.

Grootheidswaanzin als symptoom van onderliggende problemen

De grootheidswaanzin als een van de symptomen van narcisme dient ook de problemen met de eigenwaarde te maskeren en de kwellende innerlijke pijn en schaamte af te wenden. Zo hoeven ze hun tekortkomingen niet te zien en zich niet waardeloos te voelen. De grandioze fantasieën overtuigen hen er bovendien van geen anderen nodig te hebben.*

Ongezond narcisme is dan ook een verslaving om zichzelf speciaal te voelen en tevens een manier om met de vrees voor afhankelijkheid van anderen om te gaan.* Want diep vanbinnen vinden narcisten zich enorm waardeloos, maar door zichzelf enorm op te blazen en zo aandacht en bewondering af te dwingen, voelen ze zich alsnog goed over zichzelf en blijven ze redelijk onafhankelijk.

Minderwaardigheid is ook een van de symptomen van grootheidswaanzin bij narcisme

Deze minderwaardigheidsgevoelens vormen, in tegenstelling tot wat men vaak denkt, een van de symptomen van narcisme, en verklaren de grootheidswaanzin. Om deze gevoelens niet te hoeven ervaren, blaast de narcist zichzelf op tot de meest grandioze persoon die er maar bestaat.

Grootheidswaanzin beschermt de narcist tegen schaamte

Schaamte zou de belangrijkste oorzaak van narcistisch gedrag zijn, waarbij narcisme hiertegen beschermt;* grandiositeit kan de zelfwaardering op peil houden. Het jonge kind kon namelijk geen gezonde, voldoende stevige zelfwaardering ontwikkelen omdat hij te weinig werd gespiegeld (bevestigd) in de blik van zijn moeder. Dan had hij geweten dat hij ‘goed genoeg’ was, maar doordat hij teveel op zichzelf werd teruggeworpen, verinnerlijkten zijn gevoelens van leegte en schaamte.

Die schaamte tastte de zelfwaardering aan en als volwassene kan op twee manieren worden gepoogd de zelfwaardering te beschermen: door afwezigheid van schaamte (deze overschreeuwen met grandiositeit) of door een angst voor schaamte (zoveel mogelijk schaamtevolle situaties vermijden).*

Narcisme en zelfwaardering zijn niet hetzelfde

Onderzoekers concludeerden overigens dat narcisme en zelfwaardering niet hetzelfde zijn. Narcisten voelen zich verheven boven anderen, maar zijn niet altijd tevreden met zichzelf. Ze willen vooral graag bewijzen beter te zijn dan anderen en proberen constant bewondering af te dwingen.

Mensen met een hoge zelfwaardering zijn juist tevreden met zichzelf en voelen zichzelf niet verheven boven anderen. Zij vinden zichzelf een waardevol persoon, maar niet waardevoller dan anderen.*

Grootheidswaanzin bij narcisme kan wankelen

Sommige narcisten hebben moeite in hun eigen grootheidswaanzin te geloven. Zij kunnen kritiek en schaamte zó slecht verdragen dat ze dergelijke situaties zoveel mogelijk vermijden om op deze manier hun grandioze Zelf te beschermen en in stand te houden.*

Andere narcisten verschijnen juist op de bühne om hun successen te tonen zodat de bewondering hiervoor hun grandioze Zelf kan versterken. Zij zullen kritiek eerst in het eigen voordeel proberen om te buigen (‘Ze zijn gewoon jaloers omdat ik zo goed ben!’) of deze op andere wijze betekenisloos te maken.

Symptoom van grootheidswaanzin: narcistische woede

Lukt dit niet, dan reageren ze met een buitenproportionele narcistische woede. Ze achten zichzelf immers onschendbaar: zo’n krenking tast hun grandioze ideaalbeeld aan en dreigt minderwaardige gevoelens naar de oppervlakte te brengen, terwijl juist dát nu net hetgeen is waartegen de grandiositeit hen moet beschermen.

Veroorzakers van dergelijke narcistische krenkingen worden met de grond gelijkgemaakt en verwijderd uit het koninkrijk. Aantasting van hun grandioze ideaalbeeld betekent aantasting van hen als mens en vormt daardoor een levensgevaarlijke bedreiging voor narcisten.

Grootheidswaanzin is niet meteen een symptoom van kwaadaardig narcisme

Narcisme, in de betekenis van de narcistische persoonlijkheidsstoornis, is dus veel meer dan egoïsme en opschepperij. Maar het hoeft ook weer niet altijd meteen om kwaadaardig narcisme te gaan, een veel agressievere en extremere vorm van narcisme.

Zowel mensen met de narcistische persoonlijkheidsstoornis als kwaadaardige narcisten kunnen anderen pijnigen, maar de kwaadaardige narcist beleeft er ook plezier aan. Kwaadaardig narcisme is een subcategorie van de narcistische persoonlijkheidsstoornis en vormt een combinatie van vier pathologische extremen: narcisme, psychopathie, sadisme en paranoia.*

Gezond narcisme bestaat ook

Er bestaat overigens ook een ‘gezond narcisme’. Iedereen heeft wel iets narcistisch in zich: de behoefte om jezelf te profileren en autonoom te zijn is een van de twee fundamentele strevingen van de mens; de andere is de behoefte om je te hechten en ergens bij te horen.* “Narcisme wordt storend als iemand een onstilbare behoefte heeft aan de blik van de ander. Het wordt problematisch als iemand heel snel beledigd is bij kritiek en eist dat je speciaal rekening met hem móet houden”, zegt de Nederlandse psychoanalytica Gerdine Veen.*

Verder lezen?

Download HIER jouw gratis bundel met 4 inkijkexemplaren van mijn boeken en werkboeken over narcisme!