Ontdek de verschillende soorten narcisme: grandioos narcisme, kwetsbaar narcisme, openlijk narcisme en verborgen narcisme.

Door: Jasmijn Couwenberg

(de tekst in dit blogartikel is afkomstig uit mijn boek ‘De narcistische wereld ontvlucht’)

De verschillende soorten narcisme

Narcisme kan zich op verschillende wijzen manifesteren. Er zijn diverse indelingen gemaakt met betrekking tot de soorten narcisme welke verschillende benamingen meekrijgen:

  • Grandioos en kwetsbaar narcisme
  • Openlijk en verborgen narcisme
  • Depressief, angstig en angstig-depressief narcisme
  • Low level, mid level en high level narcisme

Deels vertonen ze echter overlap en uiteindelijk zijn ze allen terug te leiden naar het grandioos en kwetsbaar narcisme. Er bestaat ook een gematigd narcisme dat een combinatie van beide soorten is.

Hieronder volgt een beschrijving van de verschillende soorten narcisme. Deze zijn niet absoluut; combinaties zijn mogelijk.

Grandioos narcisme: narcist in de spotlights

Grandioze narcisten richten de spotlights altijd en overal op zichzelf en zijn dominant, exhibitionistisch en arrogant.

Er volgt woede of wraak wanneer anderen hen respectloos behandelen of durven tegenspreken, of ze verbreken zonder meer de relatie om die reden. Ze zijn onverschilliger over hoe anderen hen zien. Als ze vreemdgaan, kunnen ze er openlijk meerdere relaties op na houden. Net als mensen met de antisociale persoonlijkheidsstoornis kunnen zij zeer agressief zijn; ze kunnen agressie ook gemakkelijk inzetten om een bepaald doel te bereiken.*

Lijdensdruk grandioze narcist

Zelf ervaren grandioze narcisten de problemen met hun wraakzucht niet als belastend. Ze lijken weinig lijdensdruk te ervaren, alhoewel ze zeer sterk reageren als hun grandioze zelfbeeld in gevaar komt. Deze narcisten verwachten bewondering omdat ze dat in hun jeugd vaak teveel kregen. Zij geloven werkelijk grandioos te zijn.*

Kwetsbaar narcisme: narcist als muurbloempje

Kwetsbare narcisten zijn de muurbloempjes onder de narcisten. Zij slagen er niet in om het opgeblazen beeld constant vast te houden.

Ze zijn meer emotioneel gevoelig, voelen zich hulpeloos, angstig, depressief en het slachtoffer wanneer ze geen speciale behandeling krijgen. Zij worden heen en weer geslingerd tussen superieure en inferieure gevoelens, afhankelijk van de omstandigheden. Bij hen lijkt met name nijd (bittere jaloezie) een rol te spelen, en agressie zal vooral een reactie op een krenking zijn. Net als borderliners hebben zij een extreme angst voor afwijzing en verlating. Als ze vreemdgaan, doen ze het eerder stiekem.*

Lijdensdruk kwetsbare narcist

Kwetsbare narcisten lijken meer bewuste lijdensdruk te ervaren. De problemen door sociale vermijding, kilte en afstandelijkheid ervaren ze als belastend. Voor deze narcisten is grandiositeit vooral een overcompensatie voor hun lage eigenwaarde en gevoelens van schaamte uit hun emotioneel kille jeugd. Maar omdat ze moeite hebben om erin te geloven, is het vooral een masker dat ze opzetten: zij maken zichzelf belangrijk door zichzelf als belangrijk te gedragen.*

Openlijk en verborgen narcisme

Een ander onderscheid is openlijk (overt) en bedekt of verborgen (covert) narcisme. Openlijk narcisme hangt samen met extravert en agressief gedrag. Verborgen narcisme hangt samen met introvert en angstig gedrag.

Bij openlijk narcisme is de openlijke grootheidswaanzin het hoofdkenmerk. Bij verborgen narcisme is de grootheidswaanzin minder zichtbaar voor anderen.

Openlijke narcisten zijn zelfgericht en willen in het middelpunt van de belangstelling staan, waar verborgen narcisten zich meer vermijdend en kwetsbaar opstellen. Openlijke narcisten willen aandacht in de vorm van bewondering voor hun grandioze persoonlijkheid. Verborgen narcisten krijgen liever aandacht in de vorm van sympathie, zorg en bezorgdheid als zijnde slachtoffer.*

Verschil in moeite met relaties

Beide typen narcisten hebben moeite met het aangaan van intieme relaties, maar om andere redenen. Openlijke narcisten vinden zichzelf de beste en vinden niemand anders goed genoeg. Verborgen narcisten ondervinden moeite met relaties vanuit hun lage gevoel van eigenwaarde.

Verborgen narcisten zoeken hun zelfwaardering in de beoordeling door anderen. Zij zijn uiterst gevoelig voor kritiek waar ze voortdurend alert op zijn. Ze kunnen zelfs zichzelf wegcijferen om zo kritiek uit de weg te gaan. Zelf laten ze hun kritiek op anderen eerder slechts doorschemeren, waar openlijke narcisten geen blad voor de mond nemen en letterlijk zeggen wat er aan anderen mankeert. Openlijke narcisten zijn op hun beurt zelf ook weer ontoegankelijk voor kritiek van anderen.*

Verder kan de verborgen narcist meer geïnteresseerd zijn in de medemens en zich beter inleven in anderen dan de openlijke narcist dat kan.*

Vergelijking grandioos en kwetsbaar narcisme met openlijk en verborgen narcisme

De termen grandioos, kwetsbaar, openlijk, verborgen narcisme worden in de literatuur nog al eens als synoniemen voor elkaar gebruikt.

Openlijk en verborgen narcisme hebben grotendeels overlap met respectievelijk grandioos en kwetsbaar narcisme, maar zijn er niet volledig gelijk aan. De grandioze narcist kan zich openlijk gedragen (bijvoorbeeld door opscheppen), maar ook verborgen (bijvoorbeeld door megalomane fantasieën). De kwetsbare narcist kan zich eveneens openlijk (bijvoorbeeld woede in reactie op krenking) of verborgen (bijvoorbeeld schaamtegevoel) gedragen.*

Verborgen narcisme wijst op een introverte narcist

De term ‘verborgen narcisme’ heeft overigens niets te maken met sluwheid of het verbergen van het misbruik van anderen. De term is door onderzoekers bedacht omdat de grandiositeit in dit type narcisten moeilijker te herkennen is vanwege hun introverte karakter. Zij fantaseren liever over hun grandiositeit dan ermee te koop te lopen. Sommigen voelen zichzelf een onbegrepen of nog niet ontdekt ‘genie’, een lijdzaam slachtoffer of de meest gevoelige persoon die er is.

“Vragen ze bij alles wat je zegt: ‘Wat bedoel je daarmee?’ of vervallen ze regelmatig in een tirade over alle manieren waarop ze slecht behandeld zijn door een rij aan schurken? Als de ander verlegen lijkt, maar wel erin slaagt om alle lucht uit de kamer te zuigen, heb je waarschijnlijk te maken met een introverte narcist”, zegt de Amerikaanse psycholoog en onderzoeker Craig Malkin. Het is het introverte karakter dat dit type narcist onderscheidt van andere typen narcisten. Hij spreekt daarom liever van de ‘introverte narcist’, die doorgaans allerlei verschillende benamingen kent: verborgen, gevoelig, omgekeerd, kwetsbaar.

Maar voor hun partners blijft het misbruik niet verborgen en er is ook niets kwetsbaars aan deze narcisten, benadrukt de psycholoog. Klagen is namelijk niet hetzelfde als jezelf openstellen voor hulp; dat laatste is pas écht kwetsbaar. De grandiositeit kan ervan af spatten bij de meest rustige narcist, en de meest luide narcist kan ook stilletjes klagen.*

Depressief, angstig en angstig-depressief narcisme

De Nederlandse gezondheidszorgpsycholoog en gedragstherapeut Martin Appelo onderscheidt de volgende 3 soorten narcisme:

  1. Depressief narcisme
  2. Angstig narcisme
  3. Angstig-depressief narcisme

Hierin zijn enkele gelijkenissen te ontdekken met respectievelijk kwetsbaar, grandioos en gematigd narcisme. De samenvatting hieronder van de 3 soorten is gebaseerd op de beschrijving in zijn boek ‘Een spiegel voor narcisten’.

Depressief narcisme: de narcist als solist

In de jeugd van depressieve narcisten was niemand beschikbaar. Omdat er niet aan hun behoeften wordt voldaan, blazen ze zichzelf op om zich ervan te overtuigen niemand nodig te hebben en het heel goed alleen te kunnen. Toen ze nog iets van anderen wilden, kregen ze het ook niet, dus geven ze nu anderen ook niets.

Appelo noemt dit type ook wel ‘de solist’: deze narcisten verkleinen hun wereld door zich op één ding te concentreren, hebben weinig belangstelling voor het sociale leven en zijn bijvoorbeeld perfectionistische workaholics of leven een kluizenaarsbestaan. Andere mensen zijn alleen nodig om voor hen te applaudisseren; verder moeten ze hun mond houden.

Maar beginnen ze toch een intieme relatie, dan slokken ze de ander volledig op om alsnog hun nooit bevredigde symbiotische behoefte (die hierdoor wordt aangewakkerd) te bevredigen.

Angstig narcisme: de narcist als koning(in)

In de jeugd van de angstige narcist frustreerde de moeder de autonomiebehoefte van het kind. Zij hield het kind strak aan de lijn en deed er álles voor, waardoor het kind geen enkele gelegenheid kreeg om zelf de wijde wereld te verkennen. Het kind wil het wel zelf doen, maar mag het niet, dus moet het kind wel heel speciaal zijn en blaast zichzelf vanuit die gedachte op. Vanuit moeders’ schoot nestelt dit prinsje of prinsesje zich nu als een koning(in) op zijn of haar eigen troon.

Deze narcisten vormden toen een symbiose en zetten dit nu voort door bezit van anderen te nemen, waarbij het ontbreekt aan enig respect of dankbaarheid, omdat ze het als vanzelfsprekend beschouwen. Toen zij nog iets wilden, werd het hen verboden, dus nu verbieden ze het anderen ook.

Angstig-depressief narcisme: combinatie

Angstig-depressief narcisme is een combinatie van depressief en angstig narcisme. Narcisten van dit type werden in hun jeugd eerst symbiotisch verwaarloosd en ondervonden later symbiotische overvloed, en verwachten nu zowel applaus als bevrediging.

Low level, mid level en high level narcisme

Narcisten kunnen volgens de Oostenrijkse psychoanalyticus Otto Kernberg op verschillende niveaus functioneren: op low level, mid level en high level.

  • Narcisten die functioneren op low level vertonen tevens borderlinetrekken. Hun zelfgevoel is onduidelijker en instabieler en ze schommelen vaak tussen pathologische grandiositeit en suïcidale neigingen.
  • Narcisten op mid level hebben een grandioos zelfgevoel en weinig interesse in ware intimiteit.
  • Narcisten op high level weten perfect hoe ze alles kunnen krijgen wat ze maar willen. Ze kunnen succesvol functioneren, maar naarmate ze ouder worden, groeit de gevoeligheid voor een ineenstorting.

Verder lezen?

Download HIER jouw gratis bundel met 4 inkijkexemplaren van mijn boeken en werkboeken over narcisme!