Narcisten en borderliners bedekken hun ware Zelf met een vals Zelf. Ontdek alles over hun zelfbeeld en identiteit.

Door: Jasmijn Couwenberg

(de tekst in dit blogartikel is afkomstig uit mijn boek ‘De narcistische wereld ontvlucht’)

Het ware Zelf bedekken met een vals Zelf

Diep vanbinnen houden narcisten en borderliners niet van zichzelf en zitten ze vol met gevoelens van schaamte en minderwaardigheid. Daarom creëren ze een ‘vals Zelf’: een ideale identiteit van zichzelf – vrij van vlekjes welke ze op anderen projecteren – die slechts in hun eigen fantasie bestaat, maar vooral voor de narcist serieuze realiteit is.

Anderen moeten deze identiteit ondersteunen

Bij narcisten gaat het om een grandioos Zelf en bij borderliners om een steeds wisselende identiteit die afhankelijk is van anderen. Vervolgens zoeken borderliners naar goedkeuring hiervan; narcisten hebben hun grandioze Zelf al goedgekeurd (immers zelf gecreëerd) en zoeken nu vooral nog bewondering. In beide gevallen is het valse Zelf nooit compleet zonder de ondersteuning van anderen, omdat het niets meer dan een lege huls is (en blijft).*

Afgesloten van hun ware Zelf

Ze investeren niets in hun ware Zelf, dat geblokkeerd is door het valse Zelf en dat bedekt wordt met allerlei maskers. Hierdoor heeft de buitenwereld niet met een persoonlijkheid maar met een façade te maken. Vanuit die façade leven ze, waardoor hun innerlijke leegte nooit écht opgevuld wordt.

Bij de borderliner is het ware Zelf nog meer gefragmenteerd dan bij de narcist, bij wie het grandioze Zelf dit enigszins beschermt en repareert. Bij narcisten lijken het ware Zelf en het valse Zelf met elkaar gefuseerd te zijn, wat hen nog meer afsluit van hun werkelijke gevoelens en hun ware Zelf. Daarom worden zij veel minder gestuurd door emoties dan borderliners. Bij borderliners is er eerder sprake van een dijkdoorbraak aan emoties, terwijl bij narcisten de sluisdeuren stevig vergrendeld zijn.*

De narcist: een relatief stabiel zelfbeeld

Het grandioze Zelf is zo perfect dat narcisten er zelf verliefd op worden. Ook de buitenwereld zal dit perfecte plaatje van de narcist niet alleen waarderen, maar zelfs bewonderen. Van imperfectie naar perfectie én nog bewondering krijgen ook: dat is de hemel op aarde voor narcisten. En zo leeft de narcist nog lang en gelukkig, of toch niet?

Oppervlakkig gezien lijken narcisten misschien gelukkig, maar ze leven niet écht. Het grandioze Zelf staat als een muur tussen de narcist en zijn of haar ware Zelf in: anderen zien enkel het grandioze Zelf en bewonderen dát Zelf, die façade, en niet de ware persoon achter de narcist. De narcist investeert enkel in het valse Zelf, in iets wat niet werkelijk bestaat, in iets wat ‘dood’ is, en verwaarloost het ware Zelf dat eronder bedolven ligt maar nog wel steeds springlevend is, of de narcist dat nu wil of niet.

Om die reden blijven ook narcisten uiterst gevoelig voor kritiek en andere krenkingen, al laten ze zich minder gauw uit het veld slaan. Waar een zuchtje kritiek al voldoende is om de borderliner omver te blazen, ervaart de narcist hooguit wat turbulentie maar blijft meestal wel overeind staan.*

Het grandioze Zelf behoeft bewondering

Narcisten blazen zichzelf enorm op. Ze zijn niet zelfverzekerd maar arrogant, willen geen bewondering maar eisen het, zijn niet alleen geweldig maar ook beter dan anderen, en kennen zichzelf een ongekende macht toe. Ze zien zichzelf als heerser van de wereld en daar moet iedereen voor buigen. Ze weten veel beter wat ze willen en zijn minder zoekende dan borderliners. Het enige waar narcisten voortdurend naar zoeken, is bewondering: een voorwaarde om te kunnen leven welke ze dan ook ongegeneerd afdwingen bij de mensen in hun omgeving.

Hun grandioze Zelf is als een uniek museumobject dat in een glazen vitrine op een sokkel wordt tentoongesteld: kijken is niet voldoende, bewonderen is verplicht maar aanraken is verboden. Alles staat of valt met dit grandioze Zelf én de bewondering ervan; zonder zijn ze niets. Narcisten vinden zelf dan wel dat ze geweldig zijn, maar willen hier toch ook bewondering van anderen voor krijgen. Dat brengt hun grandioze Zelf pas echt tot leven.

Andere mensen vormen spiegels

Andere mensen vormen spiegels waarin ze hun grandiositeit gereflecteerd zien. Narcisten genieten intens wanneer andermans ogen stralen van bewondering. Op het podium staan is leuk, maar de spotlights moeten wel aan zijn en de zaal gevuld. Bovendien moet de wereld ervan op de hoogte zijn dat er zo’n sprankelend en fantastisch schepsel als de narcist bestaat. Narcisten mógen niet onopgemerkt blijven. Bewondering is de beloning voor hun bestaan.

De borderliner: een instabiel zelfbeeld

Er is een Zelf voor nodig en vervolgens een verbinding met dat Zelf om een authentieke identiteit te kunnen vormen. Bij borderliners ontbreekt dit. Met de oorspronkelijke verlatingswond uit de vroege jeugd stierf psychologisch gezien het authentieke Zelf van het kind. Door deze ontwrichte identiteitsvorming leven ze in afwezigheid van zichzelf en zijn ervan gedissocieerd.*

Dit resulteert in een uitgesproken en aanhoudend instabiel zelfbeeld. Het lukt hen niet, zoals de narcist, om een stevig, duidelijk beeld van zichzelf neer te zetten. Ze ervaren een diep en angstaanjagend gevoel van niet weten wie ze zijn. En als ze het al denken te weten, verandert het telkens weer.

Een overgenomen identiteit

Vanuit onzekerheid nemen ze vaak de identiteit van iemand anders over of ze identificeren zich uitsluitend met één vertrouwde rol. Dat kan bijvoorbeeld de rol van ouder, slachtoffer of een bepaald beroep zijn, maar ook van helper of verzorger.*

Zulke rollen verschaffen hen een identiteit, een vals Zelf, en geven enige sturing in het leven. De bijbehorende patronen en eigenschappen liggen reeds vast, zodat ze deze gemakkelijker kunnen overnemen en behouden. Nu ze een rol hebben in het leven, hebben ze het gevoel te ‘bestaan’.

Soms kan het valse Zelf zo geïntegreerd raken dat de buitenwereld niets merkt van hun werkelijke gevoelens. Ze hebben dan twee gezichten: één voor thuis en één voor de buitenwereld.

Kameleongedrag

Borderliners kunnen ook eigenschappen, gedragingen, gedachten en gevoelens van andere mensen overnemen, om hiermee een eigen identiteit samen te stellen (en een samensmelting te creëren en verlating te voorkomen).

Dit wordt ook wel kameleongedrag genoemd: het kopiëren van de ander in zijn of haar eigenschappen, lichaamstaal, kleding- of haarstijl, muzieksmaak, hobby’s, prestaties, talenten, woorden of zinnen, interesses, voorkeuren, ideeën, opvattingen, toekomstplannen en vroegere ervaringen.

Wisselende identiteiten

De invulling ervan is afhankelijk van de mensen met wie ze zich op dat moment omringen, hun eigen behoeften en de omstandigheden. Omdat dit allemaal voortdurend wisselt, wisselen hun identiteit (het valse Zelf) en zelfbeeld telkens mee. Het zorgt slechts tijdelijk voor een identiteit en een positiever zelfbeeld, maar nooit structureel door het wisselvallige karakter ervan. Het maakt hen eeuwig zoekende naar zichzelf, maar op de verkeerde plek: buiten zichzelf, waardoor de aangenomen identiteiten en daaruit voortvloeiende zelfbeelden in de kern gebrekkig blijven.*

Mede daardoor is hun verlatingsangst zo buitengewoon extreem: met het vertrek van de ander bestaan ze zelf ook niet meer. Telkens opnieuw verliezen ze zichzelf compleet.

Een voorbeeld

Een man vertelt over zijn ex-vriendin met borderline: “Ze droeg geel om mij te plezieren omdat ik ooit zei dat ze er mooi uitzag in het geel. Voordat ze mij ontmoette, had ze geen interesse in reizen. Ze praatte met mij voortdurend over reizen en hoe onze reis het meest geweldige deel van haar leven zou worden. Toen ze hoorde dat ik als kind boeken over worstelen las, stelde ze voor om samen naar het worstelen te kijken, alhoewel ik er allang niet meer naar keek. Waarin ik geïnteresseerd was, was zij dat ook. (…) Toen ik naast iemand kwam te zitten die vroeger naast mijn ex-vriendin zat, en deze persoon dezelfde grappen maakte als zij, besefte ik dat het niet háár grappen waren.”

De Amerikaanse psycholoog en onderzoeker Craig Malkin spreekt over de tweelingfantasie, waarbij telkens benadrukt wordt hoeveel jullie op elkaar lijken. “Het geeft nu eenmaal een speciaal gevoel om samen met iemand al je zelfde ideeën en voorkeuren te delen. (…) Als er geen verschillen zijn, kun je ook niet teleurgesteld worden en is er geen kwetsbaarheid.”

Verder lezen?

Download HIER jouw gratis bundel met 4 inkijkexemplaren van mijn boeken en werkboeken over narcisme!