Extreme verlatingsangst is een belangrijk kenmerk van borderline. Ontdek hoe dit zich uit en wat het effect is op de naasten.

Door: Jasmijn Couwenberg

(de tekst in dit blogartikel is afkomstig uit mijn boek ‘De narcistische wereld ontvlucht’, aangevuld met nieuwe inzichten)

Borderline en de extreme verlatingsangst

Emotionele instabiliteit en extreme verlatingsangst zijn de twee hoofdkenmerken van de borderline persoonlijkheidsstoornis, waarmee de stoornis zich tevens duidelijk onderscheidt van andere stoornissen.

De Amerikaanse psychiater John G. Gunderson legde liever de nadruk op verlatingsangst dan instabiliteit (zoals de DSM doet – het officiële handboek voor diagnoses van psychiatrische stoornissen), omdat verlatingsangst de 9 DSM-criteria van borderline met elkaar in samenhang brengt.

Verlatingsangst (1) kan essentieel gelinkt worden aan de overige criteria: borderliners ervaren het alleen-zijn als een verschrikkelijk verlies van het Zelf (3) wat leidt tot een chronische innerlijke leegte (7). Impulsieve acties (4) worden onder meer ingezet om verlating te voorkomen. Dreigt er toch verlating, dan roept dit devaluaties (2), stemmingswisselingen (6), woede (8), zelfverwonding (5) en/of een verlies van contact met de realiteit op in de vorm van psychotische symptomen, dissociatie of paranoïde ideeën (9).

Fysieke en emotionele verlatingsangst bij borderline

Bij verlatingsangst kan het gaan om een werkelijke of ingebeelde (dreiging van) verlating in fysieke of emotionele vorm. Een fysieke verlating is bijvoorbeeld naar buiten lopen; een emotionele verlating kan een simpel meningsverschil zijn.

Een meningsverschil als ‘verlating’

De Amerikaanse auteur Randi Kreger omschrijft het effect van dat laatste heel treffend in ‘De Borderline-gids’: “Bij mensen met borderline hebben meningsverschillen -zelfs over futiliteiten- een effect dat veel wegheeft van wat diepgelovige ouders moeten voelen als ze horen dat hun kind besloten heeft om met het geloof te breken. Het is niet alleen een vorm van verlating; ze kunnen het ook interpreteren als een schoffering van hun meest dierbare overtuigingen.”

Denk je anders, dan straft de borderliner je

Als je anders dan hen denkt, ben je tegen hen, en als je tegen hen bent, verlaat je hen en vorm je een bedreiging, wat het rechtvaardigt om je te straffen, zo luidt hun denkwijze. “Borderliners willen anderen voorschrijven hoe zij zich dienen te gedragen. Weigert de ander dit, dan heeft dit verregaande consequenties. Ze kunnen de eigenheid van de ander, het verrassende anders zijn, niet aan. Dat de ander niet volledig voorspelbaar en niet programmeerbaar is, is voor hen niet te verdragen. Ze kunnen alleen maar met mensen omgaan die ze in hun regie kunnen opnemen”, aldus Désirée Verweij, hoogleraar filosofie, en Frans Jespers, docent filosofie en ethiek, in hun boek ‘Passie en persoonlijkheid’.

Verlatingsangst stamt uit de jeugd

De extreme verlatingsangst stamt uit de jeugd. De Amerikaanse traumaherstelcoach A.J. Mahari legt dit uit. Als er niet of gebrekkig wordt voldaan aan (sommige van) de basisbehoeften van het zeer jonge kind, zoals liefde, zorg, aandacht, respect en hechting, of hij wordt veel of langdurig alleen gelaten, dan voelt hij zich alsof hij er niet toe doet en minderwaardig is. Dat zijn ondraaglijke gevoelens voor een jong, hulpeloos kind: hij zal deze verlating ervaren als een psychische dood.

Primitieve borderlinewoede als reactie op verlating

Dit roept woede op: dat is het meest instinctieve gevoel en de meest beschermende afweer dat een jong kind kan opbrengen om de ouder te bewegen hem zijn zin te geven. Gevoelens en reacties van woede gaan bij kinderen die borderline zullen ontwikkelen nog vooraf aan de cognitieve en verbale ontwikkeling. Dit is wat borderlinewoede zo primitief, intens, grof en onhandelbaar maakt: emotioneel gezien is de volwassen borderliner nog steeds dat jonge, verwonde kind.

Iedere nieuwe verlating, op welke manier dan ook, veroorzaakt een herbeleving (een soort regressie) waarbij anderen worden gezien als de ouder (de dader), en roept zo opnieuw diezelfde woede van toen op, aldus Mahari.

Lees ook het blogartikel ‘Borderline: van hysterie tot persoonlijkheidsstoornis’.

Verlating voelt als verlies van een ledemaat

Dit ervaren ze als ‘levensgevaar’: volgens Kreger voelt (een mogelijke) verlating voor hen hetzelfde als het verliezen van een arm of been of zelfs een confrontatie met de dood, wat een zeer sterke overlevingsdrang activeert.

Alleen zijn, zelfs tijdelijk, is voor borderliners nog ondraaglijker dan mishandeling.

Verlatingsangst leidt tot vernietigend borderlinegedrag

Wie in gevaar verkeert, heeft enkel nog oog voor zichzelf en is tot álles bereid. Dat verklaart de kwetsende, extreme en vernietigende acties van borderliners om anderen bij zich te houden. “Ze deed alsof ze haar enkel had verstuikt zodat ik een feestje bij mij thuis zou verlaten. Wonderlijk genoeg kon ze gewoon lopen toen ik bij haar arriveerde”, vertelt Dan over zijn ex-vrouw met borderline.

Volgens Kreger raken de naasten vaak geïsoleerd omdat de borderliner eist dat de ander alle banden met andere mensen verbreekt.

Net zoals een jong kind nog geen onderscheid kan maken tussen een tijdelijke en een permanente afwezigheid van de moeder, kan de volwassen borderliner dit ook niet. Als je buiten hun gezichtsveld bent, besta je in hun beleving niet meer, en raken ze in paniek. Het bevestigt hun grootste angst: verlating. Dit maakt hen voortdurend alert op aanwijzingen dat ze verlaten zullen worden.

Relaties als invulling van hun leven en identiteit

Intieme liefdesrelaties (maar ook ouder-kindrelaties) zijn onmisbaar voor borderliners in een poging het gat op te vullen. Deze relaties vormen daardoor geen aanvulling op, maar een invulling van hun leven en identiteit.

De honger naar hetgeen ze vroeger misten, is echter zo groot dat niemand er ooit aan kán voldoen. Het is een bodemloze put die anderen moeten opvullen. Met hun extreme verlatingsangst stellen borderliners hun naasten voor een onmogelijke taak. Ze straffen hun naasten zelfs wanneer die hier niet in slagen. De naasten leven in angst en kampen met het gevoel nooit goed genoeg te zijn.

“De borderliner kan niet inzien of begrijpen dat anderen ook maar gewone mensen zijn die fouten maken, en dat ze ook niet alles willen wat de borderliner doet”, vertelt gedragswetenschapper Kees Krijnen in zijn boek ‘Waarom gedraag ik me anders’.

Verlatingsangst én bindingsangst bij borderline

Borderliners verlangen naar een symbiose, maar vrezen deze tegelijkertijd. Ze willen niet verlaten, maar ook niet verzwolgen worden, en omdat ze in uitersten denken, is daartussenin niets mogelijk.

Afhankelijk zijn van een ander voelt ‘emotioneel claustrofobisch’ aan. Wie te dichtbij komt, kan hen immers aanvallen, waardoor nabijheid óók gevaar betekent.* Teveel nabijheid wakkert angst aan, maar bij teveel afstand voelen ze zich op traumatiserende wijze verlaten. Noch nabijheid noch afstand voelt comfortabel.

Zij worden dan ook gedreven door twee intense angsten: zowel verlatingsangst als bindingsangst. Dit resulteert in het chaotische relatiepatroon van aantrekken en afstoten. Vandaag kunnen ze je ten huwelijk vragen, en morgen hun telefoon uitzetten omdat ze je niet willen spreken. Als naaste leef je in een zeer onvoorspelbare omgeving, waarin je nooit weet waar je aan toe bent, omdat de situatie per seconde kan veranderen. Niets is wat het lijkt, en alles is mogelijk.

Lees ook het blogartikel ‘Aantrekken en afstoten bij narcisme en borderline’.

Verder lezen?

Graag help ik jou verder bij het loskomen van narcistisch misbruik via mijn boeken! Ontdek de inhoudsopgave, een fragment, de reviews & bestel direct:

  • Boek ‘De narcistische wereld ontvlucht’ – Hét meest complete en unieke boek over narcistisch misbruik voortkomend uit narcisme én borderline: op basis van ervaringen én onderbouwingen door internationale deskundigen